Ο Όσιος Ρωμανός ο επονωμαζόμενος Μελωδός ήταν μετρίας μορφώσεως Δυστυχώς οι πληροφόριες για τη ζωή του είναι πολύ λίγες. Έζησε ή τον 6ο αιώνα μ.Χ. επί του βασιλέως Αναστασίου του Α' ή κατά μία άλλη εκδοχή, τον 8ο αιώνα μ.Χ. επί τού βασιλέως Αναστασίου του Β'. Γεννήθηκε στην Έμεσα της Συρίας και λένε ότι ήταν ήταν εβραϊκής καταγωγής.
Αρχικά είχε χρηματίσει διάκονος στην εκκλησία της Βηρυτού. Κατόπιν μετέβηκε στην Κωνσταντινούπολη και έμεινε στα κελιά τού Ναού της Θεοτόκου.

Ακόμα εκείνη την εποχή το ταλέντο του ήταν άγνωστο. Σε μία ολονυχτία στην γιορτή των Χριστουγέννων, που παραβρέθηκε η ψυχή του γέμισε με συγκίνηση και όταν γύρισε στο κελί του είδε όνειρο την Παναγία να του δίνει ένα βιβλίο και να του λέει να το φάει. Ο Ρωμανός ξύπνησε και έγραψε για την γέννηση τού Χριστού το τροπάριο «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον τῷ ἀπροσίτω προσάγει..». Από εκείνη την στιγμή η ποιητική επιφοίτηση του οσίου Ρωμανού έμεινε άσβεστη και τον ανέδειξε τον μεγαλύτερος μελωδός της Εκκλησίας μας.

Ο Ρωμανός έγραψε χίλιες περίπου συνθέσεις από τις όποιες διασώθηκε μόνο το ένα δέκατο. Πολυποίκιλα τα θέματά του. Ύμνησε όλους σχεδόν τους Αγίους και τις εορτές της Χριστιανικής Εκκλησίας.

Η ποίηση του Ρωμανού του Μελωδού εκφράζει την ίδια την εποχή του, τους πόθους και τις ελπίδες εκείνων των ανθρώπων. Η γλώσσα του απλή, χωρίς στόμφουςκαι οι φράσεις του περιέχουν μια μεστότητα νοημάτων.

Ο Ρωμανός έγραψε εκκλησιαστικούς Ύμνους και τους χάρισε την τελειότερη μορφή. Ο Ύμνος αποτελείται από το Κοντάκιον (προσόμοιον ή κουκούλιον), τους Οίκους και το Εφύμνιον και στηρίζεται πάνω στο νόμο της Ισοσυλλαβίας και ομοτονίας. Το είδος αυτό της ποίησης κυριαρχεί και σήμερα στην εκκλησιαστική ποίηση.