Ο Άγιος Κοσμάς γεννήθηκε στο χωριό Ταξιάρχης της επαρχίας Αποκούρου που βρίσκεται κοντά στο χωριό Μεγάλο Δένδρο Ναυπακτίας, το 1714 μ.Χ. Είκοσι χρονών μετέβη στο Άγιο Όρος, για να σπουδάσει στο σχολείο του Βατοπεδίου. Ο Ο Άγιος Κοσμάς, ονομαζόταν αρχικά Κωνσταντίνος και μετά την αποφοίτηση του, πήγε στη Μονή Φιλόθεου, όπου έγινε μοναχός (1759 μ.Χ.) και κατόπιν Ιερομόναχος και έλαβε το όνομα Κοσμάς.

Ο Άγιος Κοσμάς γνώριζε ότι το γένος χωρίς παιδεία και γράμματα κινδύνευε αλλά δεν θεωρούσε τον εαυτό του άξιο να επωμιστεί μια τέτοια ευθύνη. Τότε πήγε στη Κωσταντινούπολη που ένας δάσκαλος , ο Χρύσανθος του έκανε μερικά μαθήματα για αυτό το σκοπό. Αφού πήρε την άδεια του Πατριάρχη Σεραφείμ, όργωσε κυριολεκτικά την Ελλάδα, διδάσκοντας στους «ραγιάδες» το λόγο του Θεού.
Ο Άγιος Κοσμάς, αρχικά κήρυξε στην Κωνσταντινούπολη και μετά στην Αιτωλοακαρνανία. Με νέα άδεια πήγε τα Δωδεκάνησα και το Άγιο Όρος. Μετά σειρά είχε η Θεσσαλονίκη, Βέροια, ολόκληρη η Μακεδονία, έφθασε μέχρι τη Χειμάρα και επέστρεψε στην Νότιο Ήπειρο και επισκέφτηκε στη Λευκάδα και την Κεφαλληνία. Πήγε ακόμη στη Ζάκυνθο, Κέρκυρα και ξανά στην Βόρειο Ήπειρο.

Απ' όπου περνούσε, έκτιζε σχολεία, εκκλησίες, δίδασκε.

Ο φθόνος των Εβραίων, σε συνεργασία με τους Τούρκους, είχε σαν αποτέλεσμα τον απαγχονισμό του Αγίου Κοσμά στο Κολικόντασι, στα χώματα της Βορείου Ηπείρου το 1779 μ.Χ. Το λείψανο του το έριξαν στα νερά του πόταμου Άψου με μια πέτρα στο λαιμό.. Όμως το λείψανο επέπλεε. Βρέθηκε από τον ιερέα Μάρκο κι ενταφιάσθηκε στη μονή της Θεοτόκου Αρδονίτσας Β. Ηπείρου.

Η κανονική πράξη της αναγνωρίσεως του ως αγίου έγινε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις 20 Απριλίου 1961 μ.Χ. Ακολουθία και βίο του έγραψαν ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο Σαπφείριος Χριστοδουλίδης, ο Θωμάς Πασχίδης και ο μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.
Τα λόγια του ήταν προφητικά, γεμάτα θεία χάρη και απλότητα.